Rouwverwerking

Inleiding

De massale sterfte die plaatsvindt door de huidige oorlogen en natuurrampen raakt me diep. Het verlies van zoveel levens wekt een emotionele beroering die moeilijk te verwoorden is. De collectieve pijn van deze tragedies dringt door tot mijn eigen bewustzijn en roept de herinnering op aan de persoonlijke rouw die ik voelde bij het verlies van mijn broer. Hij is slechts 59 jaar geworden. Hoewel hij niet meer fysiek aanwezig is, blijft hij als het ware in mijn gedachten resoneren. Het uitspreken van zijn naam roept een soort diepe verbondenheid op. Alsof ik nog steeds contact heb, een verbinding die een soort vertroosting bij me teweegbrengt.

Het is deze resonantie die ik zoek te begrijpen. Hoe gaan we om met de afwezigheid van degenen die we liefhadden en hoe kunnen we troost vinden in de grote leegte die ontstaat na zulke gebeurtenissen? Wat ik voel, zowel bij mijn broer als bij al die slachtoffers van deze tragedies, is een onbenoembare leegte. Maar is er werkelijk sprake van een leegte? Kunnen we door middel van resonantie nog in verbinding blijven met de immateriële vibraties?

• Uitgangspunt in dit verhaal is dat alles altijd deel blijft uitmaken van het universele bewustzijn, hetzij gesublimeerd als vorm, hetzij vibrerend en vormloos binnen het immateriële veld van het universele bewustzijn.

• Ook wil ik benadrukken dat dit mijn gedachten en gevoelens over verlies zijn en dat ik me realiseer dat iedereen zijn eigen weg heeft in rouwverwerking.

In mijn poging om deze resonantie te begrijpen, ga ik te rade bij de fenomenologie van Edmund Husserl (1859-1938). Zijn concepten van ‘enklammern’, intentionaliteit en intersubjectiviteit bieden een waardevolle lens om te kijken naar hoe we ons verhouden tot elkaar en hoe de ervaring van verlies niet alleen individueel is, maar ook collectief. In deze zoektocht hoop ik een dieper inzicht te vinden, een perspectief dat vooral voor iedereen die persoonlijk geraakt is, vertroosting kan bieden.

Enklammern en Intentionaliteit

In de fenomenologie van Husserl is enklammern een belangrijk concept voor het begrijpen van intentionaliteit, ofwel de gerichtheid van het bewustzijn op objecten en ervaringen. Enklammern verwijst naar het proces waarbij het bewustzijn fenomenen tijdelijk ‘opneemt’ of ‘insluit’ binnen zijn ervaring, zonder zich die volledig toe te eigenen. Het bewustzijn beschouwt de op deze manier waargenomen verschijnselen als zelfstandige fenomenen met hun eigen kenmerken. In deze betekenis blijft het object dat we waarnemen zijn eigenheid behouden, terwijl het tegelijkertijd ervaren wordt als een fenomeen – een verschijning die zich aan het bewustzijn toont.

Het bewustzijn is dus altijd gericht op iets buiten zichzelf, of het nu gaat om een object, een ervaring of een immateriële impressie. Dat is wat Husserl intentionaliteit noemt. En deze intentionaliteit veronderstelt dus enklammern, omdat het bewustzijn zich richt op iets zonder datgene volledig te identificeren of te beïnvloeden door vooroordelen of eerdere interpretaties.

Toepassing op verlies en resonantie

Wanneer het concept van enklammern wordt toegepast op de overledene, stelt het het bewustzijn van de levende in staat zich te richten op de vibraties van de overledene zonder deze te reduceren tot een fysieke entiteit. Zonder dit tijdelijke enklammern raakt het bewustzijn verstrooid door de emotionele lading van verlies of de fysieke realiteit van de dood, waardoor de waarneming van de resonantie wordt verstoord.

Door de vibraties van de overledene tijdelijk in zijn puurste verschijningsvorm toe te laten, kan het bewustzijn zich daar volledig op richten, zonder te worden overschaduwd door gevoelens van gemis of de fysieke afwezigheid. Dit stelt de levende in staat de resonantie met de overledene binnen het universele bewustzijn actief te ervaren, zonder die afwezigheid als leegte te voelen. Door deze tijdelijke insluiting van de immateriële aanwezigheid kan het bewustzijn zich volledig richten op de vibraties van de overledene, waardoor de ervaring van verlies niet langer een vacuüm creëert, maar een verbondenheid met het grotere geheel binnen het universele bewustzijn.

Voorbeeld

Stel je voor dat je een geliefde hebt verloren en je kijkt naar een foto van die persoon. Het idee van enklammern zou inhouden dat je de foto tijdelijk ‘insluit’ in je ervaring zonder de foto meteen te labelen als herinnering of pijn. Je laat de foto gewoon zijn wat het is - een beeld dat zich aan je bewustzijn toont, zonder dat je het meteen ‘vervuilt’ met emoties van verlies of verdriet. Je neemt de foto waar als een verschijning en hierdoor kun je de resonantie met die persoon ervaren zonder dat je direct overspoeld wordt door gevoelens van gemis. Je ervaart het moment met meer helderheid, zonder dat je al je eerdere gedachten en emoties erop projecteert.

Intersubjectiviteit

Een ander belangrijk concept in Husserls fenomenologie is intersubjectiviteit, dat verwijst naar de gedeelde ervaring van fenomenen tussen verschillende bewustzijnen. Husserl stelde dat ons begrip van de wereld altijd in relatie tot anderen wordt gevormd, omdat de bewustzijnen van mensen in een gemeenschap ook altijd onderlinge connecties hebben. Deze intersubjectieve relatie maakt het mogelijk om gemeenschappelijke ervaringen te begrijpen, zoals hoe we ervaringen delen en hoe we een gemeenschappelijk begrip van de werkelijkheid construeren. Het concept van intersubjectiviteit benadrukt dat het bewustzijn niet in zijn eigen geïsoleerde wereld leeft, maar altijd in relatie staat tot andere bewustzijnen, wat essentieel is voor het verkrijgen van betekenis in de wereld. Hierdoor kunnen we de wereld en andere mensen begrijpen, niet alleen vanuit ons eigen perspectief, maar ook door het perspectief van anderen te integreren.

Collectieve ervaring van verlies

Intersubjectiviteit speelt een rol in hoe we de resonantie met de vibraties van de overledene ervaren binnen de gemeenschap. Het verlies wordt niet alleen individueel beleefd, maar is ook een gedeelde ervaring die zich uit in de onderlinge verbondenheid van de bewustzijnen van de levenden. De resonantie met de overledene blijft, hoewel fysiek afwezig, voortleven in het gezamenlijke bewustzijn van de gemeenschap. Deze resonantie wordt niet alleen door individuele bewustzijnen ervaren, maar is ook deel van het gedeelde bewustzijn, waardoor de ervaring van verlies collectief gedragen wordt. Door deze gedeelde ervaring kunnen we samen rouwen, en wordt troost gevonden in de gezamenlijke verwerking van het verlies. Zowel het individuele als het collectieve bewustzijn richt zich op de resonantie met de overledene, en dit maakt het mogelijk om de afwezigheid van de overledene niet als een leegte te ervaren, maar als een voortdurende aanwezigheid die blijft resoneren in de gemeenschap. Zo biedt intersubjectiviteit een manier om verlies gezamenlijk te ervaren, waarbij de resonantie met de overledene een brug vormt tussen de persoonlijke en gedeelde ervaring van rouw.

Voorbeeld

Stel dat je samen met anderen rouwt na het verlies van iemand. Dit kan een gezamenlijke ervaring zijn, zoals het rouwen in een familie, een vriendengroep of een gemeenschap. Je voelt misschien verdriet, maar door je emoties te delen met anderen, begin je te merken dat zij dezelfde gevoelens hebben. Tegelijkertijd bieden zij andere perspectieven die jouw ervaring verdiepen. Misschien uit iemand anders zich over een herinnering die je niet had overwogen of misschien voel je de collectieve kracht van het samen rouwen. Dit gedeelde rouwproces vormt een intersubjectieve ervaring, waarbij je niet alleen je eigen verdriet ervaart, maar het verdriet van anderen ook jouw ervaring beïnvloedt en verdiept. Zo kunnen gezamenlijke rituelen (zoals een herdenkingsdienst of een gesprek over de overledene) zorgen voor een gedeelde betekenis die verder gaat dan je eigen gevoelens en je helpen om het verlies te verwerken.

Het universele bewustzijn en vertroosting

Nu we begrijpen hoe intersubjectiviteit ons kan helpen om verlies als een gedeelde ervaring te verwerken, kunnen we kijken naar hoe resonantie en het universele bewustzijn een bron van vertroosting kan bieden. Alles is en blijft uiteindelijk universeel bewustzijn. De persoonlijke bewustzijnen maken het mogelijk om het universum tijdelijk zichzelf te laten waarnemen, als unieke manifestaties van dat grotere geheel. Wanneer persoonlijke bewustzijnen ophouden te bestaan, worden ze weer opgenomen in het universele bewustzijn, zonder dat het universum zich hiervan bewust is. Wat we als 'verdwijning' ervaren, is in werkelijkheid de terugkeer van het bewustzijn van de overledene naar de oorspronkelijke staat van het universele bewustzijn. In deze toestand is er geen onderscheid meer tussen het individuele en het collectieve, het tijdelijke en het eeuwige. Alles blijft deel uitmaken van dat universele bewustzijn, dat zowel immaterieel als vormloos is.

De vibraties van de overledenen blijven altijd deel uitmaken van het universele bewustzijn. Het is mogelijk om het bewustzijn van de levende te laten resoneren met de vibraties van de overledene. Deze voortdurende verbondenheid biedt een vorm van vertroosting, zowel op individueel als collectief niveau. Het besef dat de resonantie met degenen die we verloren hebben nooit echt verloren gaat, kan ons troost bieden en helpen de ervaring van verlies om te vormen van leegte naar een voortdurende aanwezigheid.

Voorbeeld

Stel je voor dat je onlangs een dierbare hebt verloren. Dit verlies roept in eerste instantie een diep gevoel van leegte en verdriet op, omdat je de fysieke afwezigheid van die persoon ervaart. Je mist hun aanwezigheid, hun stem, hun energie. Het voelt alsof een deel van jezelf ontbreekt, een stuk van de wereld is weggevallen. De fysieke dood lijkt het einde van de relatie en de verbinding die je had.

Volgens de theorie van het universele bewustzijn: wanneer iemand overlijdt, wordt hun persoonlijke bewustzijn niet definitief weggevaagd, maar keert het terug naar het grotere geheel, het universele bewustzijn. Dit houdt in dat, hoewel je je dierbare niet meer fysiek kunt ervaren, hun energie, hun 'vibraties', blijven bestaan als een subtiele aanwezigheid in het universum. Het is alsof hun bewustzijn terugkeert naar een grotere, allesomvattende bron, die geen onderscheid maakt tussen wat gesublimeerd was en wat nu immaterieel en vormloos is. Ze zijn niet verdwenen, maar worden weer één met het grotere geheel.

Slot

Het bewustzijn van de levenden, jouw bewustzijn, kan door resonantie met de vibraties van de overledene in contact blijven. Je begint je dierbare niet alleen te herinneren in termen van verleden en verlies, maar voelt hen ook als een voortdurende aanwezigheid. In plaats van leegte, wordt die afwezigheid een rustige, levendige resonantie die je blijft ervaren. Deze resonantie kan zich uiten in kleine dingen: een geur, een herinnering, een gedachte, een gevoel van verbondenheid, alsof je dierbare zich 'aanbiedt' in je bewustzijn op momenten die voor jou belangrijk zijn. Dit gevoel van verbinding biedt troost, omdat je beseft dat deze persoon op een andere manier blijft bestaan binnen het grotere geheel van het universele bewustzijn.

Deze ervaring van resonantie verandert de beleving van verlies. In plaats van het gevoel van een definitief einde kan het besef dat de vibraties van de overledene binnen het universele bewustzijn voortbestaan, je helpen het verlies om te vormen. Het besef dat de overledene niet echt verdwenen is, maar altijd deel blijft uitmaken van het grotere geheel, biedt diepe troost. De relatie is niet beëindigd, maar blijft voortduren op een subtiele manier. Deze resonantie biedt je het gevoel van voortdurende aanwezigheid in plaats van afwezigheid, wat de ervaring van verlies transformeert van leegte naar verbondenheid met het grotere geheel. Hoewel de massale sterfte bij oorlogen en natuurrampen mij diep raakt, voltrekt het verlies zich uiteindelijk binnen de individuele én de collectieve ervaring van rouw. En juist die gedeelde ervaring maakt het mogelijk deze troost verder te verdiepen, waardoor de pijn van het verlies in gezamenlijkheid gedragen kan worden.