Ratrace der welvaart

Vanaf het moment dat het verstrekken van een krediet pure geldcreatie werd, vanaf dat moment (1971 in de USA) werd onze economie een luchtkasteel, een bubbel. De schuld (het krediet) moet met rente afgelost worden. Waarbij die rente pure winst is voor de banken. Hierdoor werd het kapitalisme een irreversibel systeem: er moest te allen tijde - coûte que coûte - economische groei gerealiseerd worden om de rente op de holle kredieten te kunnen financieren. Gevolgen: uitputting van grondstoffen, overproductie van middelen, efficiëntie van landbouw en veeteelt, schade aan milieu, uitbuiting van (goedkope) arbeidskrachten en een toename van de inflatie. Hierbij vergeet ik vast nog wat. De enige restrictie die banken nog hebben, is dat een bepaald percentage van het krediet (3 tot 10%) gedekt moet zijn met liquide middelen van de bank. Door de mogelijkheid van deze - in principe - ongelimiteerde geldcreatie, creëert men als het ware financiële ‘sinkholes’. Levensgevaarlijk. Het gestorte spaargeld op een bank is in feite de dekking voor de hypotheken en kredieten en kan dus niet op enig moment massaal opgenomen worden door de spaarders.

In de natuur kennen we geen enkel organisme dat eeuwige groei vertoont, maar wij mensen hebben onszelf wel aan een dergelijk systeem geconformeerd. In de natuur komen wel levenscycli voor. De bouwstenen van elk organisme zijn echt, dus kunnen deze zorgen voor nazaten, die op hun beurt ook weer opgebouwd worden uit echte cellen. Precies hetzelfde zien we gebeuren bij het verstrijken van de seizoenen. In de herfst lijken de bomen af te sterven, maar - wat schetst onze verbazing - in de lente herrijzen ze met een compleet nieuw elan. De afgevallen bladeren rotten weg, om in het voorjaar weer als voedingsstof voor de nieuwe bloei te fungeren. Efficiënt recyclen noemen we dat. En dat is nou net hetgeen waaraan het in het vigerende economische systeem tekortschiet.

En o ja, nog even voor de goede orde, de meerderheid van ons mensen is nooit gevraagd om in te stemmen met het huidige economische systeem. We zijn wel verleid om het systeem te voeden en - de consequenties niet overziend - verheerlijkten we de bekoringen van het kapitalisme. Materieel gezien baadden we in weelde. Met het salaris voor onze arbeid, kregen de meeste mensen ook zelfs toegang tot kredieten. De ‘sky’ leek de ‘limit’. Maar zoals een platlander zich geen voorstelling kan maken van een derde dimensie, zo ook konden wij ons nauwelijks een voorstelling maken van de desastreuze impact die onze manier van leven op ons ecosysteem had. We misten de helikopterview.

De fragmentatie van het arbeidsproces, ofwel de arbeidsdeling, leerde ons focussen op een veel te kleine wereld om de samenhang van alles met alles nog te kunnen waarnemen. Net zoals je die beroemde kikker op de bodem van een put, de grootsheid van de oceaan niet duidelijk kunt maken, zo ook zaten of zitten wij gevangen in onze perspectiefloze koker van welvaart. Naïef? Zeker. Verwijtbaar? Misschien wel ja. Maar het kapitalisme stimuleert bedrijven - aangestuurd door overheden en aandeelhouders - om steeds meer winst te maken. En de consument, de consument investeert wel in een net wat betere smartphone, televisie en ga zo maar door. In het meest gunstige geval belanden de meeste oude apparaten op het kerkhof der dingen, maar worden niet ontmanteld voor hergebruik van onderdelen en grondstoffen. Schrijnender is ons restafval (en dat van bedrijven) dat niet op dat kerkhof belandt, maar blijft rondslingeren in de natuur. Denk bijvoorbeeld aan de ‘plastic soup’ in oceanen of het ruimteafval dat zich in een baan om de aarde beweegt. Maar ja, in ons dagelijkse leven zien we daar helemaal niets van. En wat we niet zien, daar bekommeren we ons niet om. Het moet ons verteld worden, maar dan nog. Is de stelling ‘wie orde zaait, zal chaos oogsten’ dan misschien toch echt waar? Is de schade aan het milieu dan echt de keerzijde van de munt waarmee wij onze welvaart financieren?

Verder willen we in de supermarkt graag voor zo laag mogelijke prijzen ons voedsel kopen. Dit heeft boeren ertoe gedwongen om zo efficiënt mogelijk te produceren, wat schaalvergroting en het gebruik van kunstmest tot gevolg had. Door de dieronvriendelijke megastallen breken er nu vaker infectieziektes uit, waardoor soms honderden beesten tegelijk moeten worden geruimd. En de overbemesting zorgt ervoor dat de biodiversiteit in die landbouwgebieden afneemt en de grond zijn natuurlijke herstelvermogen kwijtraakt. Lekker bezig dus. Zijn wij daar ook debet aan?

Gelukkig raken we ons momenteel in een rap tempo bewust van de impact die onze overconsumptie heeft op natuur & milieu: te hoge CO2-uitstoot, verstoorde stikstofcyclus en afname van biodiversiteit. Voor mij is het zonneklaar dat het kapitalistisch systeem een grote boosdoener is. Bij de financiële crisis van 2008 waren we nog niet klaar met het bedenken van een alternatief systeem en dus zijn de banken met ons belastinggeld gesteund om op dezelfde voet door te blijven gaan. Schandalig. De burger deelt niet mee in de winsten van een bank, maar zodra deze dreigt om te vallen, zet de overheid wel zijn belastinggeld in. Nu zijn er gelukkig alternatieven voorhanden, één daarvan is de ‘donuteconomie’ van de econoom Kate Raworth (zie mijn blogs ‘Van lineair naar circulair’ en ‘From cradle to cradle’).

Het systeem moet op de schop, maar als consument hoeven we daar niet lijdzaam op te zitten wachten. Door ons kritischer op te stellen ten aanzien van de producten die ons worden voorgeschoteld, kunnen we namelijk ook significante invloed uitoefenen op het vigerende economische systeem. Ben ik echt al toe aan een nieuwe iPhone of kan ik deze nog wel een tijdje blijven gebruiken? Ai, de televisie is stuk. Is dit het moment om een nieuwe te kopen of zal ik ‘m laten repareren? Koop ik scharreleieren of eieren afkomstig uit legbatterijen? En zo zou je nog wel tientallen vragen kunnen bedenken.

Ons rentmeesterschap lijkt te zijn verworden tot een farce.

De vraag is of we het tij nog kunnen keren?