Stel je een gezin voor dat een waarschuwing ontvangt over een toename van inbraken in de buurt. In paniek installeren ze extra sloten, camera’s en bereiden ze zich voor op het ergste. Ze voelen zich voortdurend op hun hoede, wantrouwend tegenover hun omgeving. Hoewel er nooit een inbraak plaatsvindt, heeft de angst hun leven al veranderd. Deze situatie laat zien hoe woorden en verwachtingen onze perceptie en gedrag beïnvloeden. Wat gebeurt er met een samenleving wanneer leiders spreken over een ‘oorlogsmentaliteit’ en oproepen tot noodvoorbereidingen?
Het placebo-effect toont hoe positieve verwachtingen kunnen leiden tot heling en verbetering. Minder bekend, maar net zo krachtig, is het nocebo-effect: negatieve suggesties veroorzaken schade, zelfs zonder reële oorzaak. Als een patiënt gelooft dat een behandeling ernstige bijwerkingen heeft, kan hij die bijwerkingen echt ervaren. In onze samenleving werkt oorlogsretoriek als een nocebo. Woorden zoals ‘oorlogsmentaliteit’ zaaien angst en negatieve verwachtingen. Burgers voelen zich onveilig en onzeker, zelfs als de dreiging abstract blijft. Net als bij het nocebo-effect kan deze angst verlammend werken en onze samenleving onnodig belasten.
De experimenten van Masaru Emoto (1943-2014) laten zien hoe woorden impact kunnen hebben, zelfs op een fysiek niveau. Positieve woorden zoals liefde en vrede creëerden volgens hem prachtige waterkristallen, terwijl negatieve woorden zoals haat en woede chaos veroorzaakten. Hoewel zijn werk wetenschappelijk omstreden is, biedt het een krachtige metafoor: woorden scheppen harmonie of vernietiging, afhankelijk van hun intentie. In een samenleving kunnen woorden van angst en conflict chaos veroorzaken, net zoals negatieve woorden dat in Emoto's experimenten deden.
Ludwig Wittgenstein (1889-1951) biedt een filosofische verdieping van deze kwestie. In zijn Philosophical Investigations benadrukt hij dat taal niet slechts een neutraal instrument is om informatie over te brengen, maar de manier waarop we de wereld ervaren en begrijpen. Hij stelt: De grenzen van mijn taal betekenen de grenzen van mijn wereld. Taal vormt ons denken en handelen, en daarmee de werkelijkheid waarin we leven. Woorden resoneren in ons bewustzijn en beïnvloeden daarmee onze "state of mind". Ze laten sporen na in hoe we onszelf, anderen en de wereld om ons heen zien. Wanneer woorden zoals ‘oorlogsmentaliteit’ of ‘dreiging’ de boventoon voeren, blijven deze hangen in onze geest, sturen ze ons denken en vormen ze ons wereldbeeld. Deze mentale resonantie kan zowel positief als negatief zijn, afhankelijk van de intentie en de emotie achter de woorden. Wittgenstein maakt duidelijk dat wie woorden gebruikt om angst en dreiging te benadrukken, een wereld schept waarin die dreiging werkelijk lijkt te bestaan - zelfs als dat niet het geval is.
Friedrich Nietzsche (1844-1900) biedt een ander perspectief op de kracht van woorden en hoe ze onze werkelijkheid beïnvloeden. Hij bewonderde Jezus voor zijn boodschap van liefde en vrijheid, die gericht was op het aardse leven en het volledig omarmen van het hier en nu. Voor Nietzsche draaide Jezus’ leer niet om regels, zonde of een beloning in het hiernamaals, maar om een radicale acceptatie van het leven zoals het is. Daartegenover plaatste hij Paulus, die hij scherp bekritiseerde. Paulus verlegde volgens Nietzsche de focus van het christendom naar een systeem van schuld en hoop op redding in een transcendente hemel. Dit maakte het aardse leven ondergeschikt aan een toekomstig leven en ondermijnde de essentie van Jezus’ boodschap. Voor Nietzsche stond dit voor een verdraaiing van woorden: liefde en vrijheid werden vervangen door gehoorzaamheid en angst. Net zoals Paulus volgens Nietzsche de directe verbinding met het leven verving door een dogmatisch systeem, kan hedendaagse crisisretoriek ons bewustzijn weghalen van wat echt belangrijk is. Door de nadruk te leggen op dreiging en controle, verliezen we de kracht om volledig in het hier en nu te leven en ons te verbinden met wat ons echt verenigt: liefde en vertrouwen in al-wat-is. Nietzsche’s kritiek nodigt ons uit om na te denken over hoe taal niet alleen onze gedachten, maar ook onze levenshouding kan vormen.
NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte (*1967) benadrukte recentelijk: We moeten ons voorbereiden op een oorlog, niet omdat we die willen, maar omdat het onze plicht is om vrede te garanderen door afschrikking en verdediging. Tegelijkertijd riep minister van Defensie Ruben Brekelmans (*1986) burgers op om noodpakketten in huis te halen. Hoewel beide uitspraken bedoeld zijn om verantwoordelijkheid en paraatheid te benadrukken, dragen ze een impliciete boodschap: vrede en veiligheid lijken afhankelijk van een voortdurende dreiging en voorbereiding op conflict. Dit type retoriek kan een maatschappelijk nocebo-effect veroorzaken, waarbij burgers zich onnodig belast voelen door een sfeer van angst en onveiligheid, zelfs zonder een directe dreiging.
Tijdens deze kerstperiode vraag ik me vaak af wat echt belangrijk is. Terwijl ik luister naar gesprekken over dreigingen en crises, realiseer ik me dat we vaak vergeten hoe sterk onze verbondenheid kan zijn. Het zijn niet de waarschuwingen of noodmaatregelen die ons sterker maken, maar de momenten van vertrouwen en liefde die we delen. Woorden zijn krachtige middelen, maar ze zijn niet de enige manier waarop mensen elkaar en zichzelf beïnvloeden. Onze gemoedstoestand wordt ook gevormd door een dieper niveau van verbinding, een universeel bewustzijn dat alle mensen en al-wat-is omvat. Hoewel ons persoonlijke bewustzijn vaak de illusie van afgescheidenheid versterkt, is die afgescheidenheid slechts een construct – een woord zonder echte betekenis op het niveau van dit diepere besef. In plaats van angst en verdeeldheid te verspreiden via woorden en handelingen, zouden we ons kunnen richten op wat ons verbindt. Vanuit dit universele besef is er ruimte voor communicatie voorbij woorden, een energie van liefde en eenheid die niet kan worden verstoord door retoriek van crisis en dreiging. Het vraagt om een bewustzijnsverschuiving: weg van angst en controle, naar vertrouwen en liefde voor al-wat-is.
Terwijl kerstmis nadert, herinnert het feest ons aan de kracht van liefde en verbondenheid. Kerstmis roept op tot vrede op aarde en goede wil tussen mensen - een boodschap die verder gaat dan woorden en ons aanspreekt op een dieper, universeel besef van eenheid. Het is een tijd waarin we, al is het maar even, de illusie van afgescheidenheid doorbreken en ons richten op wat ons werkelijk verbindt. In deze tijd van het jaar kunnen we ons laten inspireren door die boodschap en kiezen voor een taal en een levenshouding die vrede en hoop verspreidt. Wat als we de retoriek van angst en conflict loslaten en in plaats daarvan vertrouwen, liefde en eenheid centraal stellen? Kerstmis herinnert ons eraan dat, ondanks de uitdagingen van onze tijd, een wereld van verbondenheid en vreedzaam samenzijn mogelijk is - als we ervoor kiezen die samen te scheppen.
Topblog! Vraag: Is oorlog tussen NAVO en Rusland onvermijdelijk?