Lustobject?

Heel Nederland is geschokt door het bericht over het grensoverschrijdende gedrag dat blijkbaar jaren bij de ‘The Voice of Holland (TVoH)’ heeft kunnen plaatsvinden. Tim Hofman bracht dit nieuws donderdag 20 januari jl. in een speciale aflevering van zijn onlineprogramma BOOS naar buiten. Als de beschuldigingen waar zijn (en daar ziet het wel naar uit), dan is dit echt een enorm groot schandaal. TNO geeft aan dat 1 op de 2 tot 3 vrouwen in haar werkende leven te maken krijgt met seksuele intimidatie. Wat is er mis met sommige mannen? Of ligt de oorzaak dieper?

Of je nu gelovig bent of niet, de wortels van ongelijkheid tussen man en vrouw vinden haar oorsprong o.a. in de joodschristelijke traditie. In het boek ‘Alphabet’ van Ben Sira (daterend uit ongeveer 700 na Chr.) valt te lezen dat niet Eva, maar Lilith, de eerste vrouw van Adam zou zijn geweest. Ondanks het feit dat Lilith de evenknie van Adam was, kon Adam daar niet mee omgaan.

Terwijl God Adam schiep, die alleen was, zei Hij: 'Het is niet goed voor de mens om alleen te zijn' (Genesis 2:18). Hij schiep ook een vrouw uit de aarde, zoals Hij Adam zelf had geschapen, en noemde haar Lilith. Adam en Lilith begonnen onmiddellijk te vechten. Ze zei: 'Ik zal niet beneden liggen,' en hij zei: 'Ik zal niet onder je liggen, maar alleen bovenop. Want jij bent alleen geschikt om in de onderste positie te zitten, terwijl ik de superieure ben.'Lilith antwoordde: 'We zijn gelijk aan elkaar, omdat we allebei uit de aarde zijn geschapen.' Maar ze wilden niet naar elkaar luisteren, waarop Lilith uit de Hof van Eden vluchtte. Adam stond in gebed voor zijn Schepper en zei: 'Soeverein van het universum, de vrouw die u me gaf is weggelopen.'

Hoe God ook trachtte Lilith terug te halen, zij bleef weigeren. Daarop besloot God een tweede vrouw voor Adam te scheppen, die niet zijn gelijke zou zijn. Hij schiep de vrouw uit een rib van Adam en noemde haar Eva.

Simone de Beauvoir (1908-1986) schreef in 1949 haar boek ‘De Tweede Sekse’. In dit boek beschrijft zij hoe de wereld wordt gedomineerd door mannen en wat dat betekent voor de positie van de vrouw. Omdat alle sociale normen vanuit een mannelijke context zijn gedefinieerd, degradeert dat de vrouw als het ware tot ‘de tweede sekse’. Het is de ‘blik’ van de man die de vrouw transformeert tot object. Een vrouw is in een mannencultuur derhalve nooit vrij, omdat ze door die objectivering geen uitdrukking kan geven aan haar menselijke bestaan. Het heeft er alles van weg, dat haar boek ‘De Tweede Sekse’ nog niets aan relevantie heeft ingeboet. Wat ‘de blik van de ander’ met een mens kan doen, vormt overigens ook een fundamenteel onderdeel van de existentiële filosofie van haar levenspartner, Jean-Paul Sartre (1905-1980).

De bekende uitspraak van Sartre ‘de hel, dat zijn de anderen’, heeft alles te maken met het effect van de ‘blik’ van die ander op jouw vrijheid. Gedurende jouw bestaan (jouw existentie) bepalen jouw keuzes en daden uiteindelijk wie je bent (jouw essentie). Volgens Sartre ben jij volledig verantwoordelijk voor de invulling van je leven. Sterker nog: je kunt niet onder die verantwoordelijkheid uit, ook niet door je achter omstandigheden te verschuilen (zo van: ‘ja maar, ik ben nu eenmaal katholiek opgevoed’). Ieder mens is dus gedoemd tot vrijheid. De ‘blik’ van de ander, reduceert jou in zijn wereld tot object (een iets). Hierdoor kun je van jezelf vervreemden, waardoor je uiteindelijk je vrijheid kwijtraakt. Maar hoe dan ook, het al dan niet afdwalen van jouw vrije en verantwoordelijke ‘ik’, bepaal jij zelf. Je leeft 'te kwader trouw' - aldus Sartre - wanneer je jezelf voorhoudt dat de dingen precies zo moeten gaan als het wordt afgedwongen door de ‘blik’ van de ander of door de omstandigheden van je leven. Sluit nooit je ogen voor de andere mogelijkheden waar je uiteindelijk ook voor kunt kiezen (wederom, aldus Sartre).

In een eerder blog schreef ik al eens dat de objectivering van de wereld om ons heen, één van de belangrijkste successen was van de wetenschappelijke revolutie in Europa (S ↔ O). Dit wordt ook wel het pad van de rationaliteit genoemd. Ulrich Libbrecht (1928-2017), een Belgische sinoloog, heeft dat in zijn comparatieve filosofie Oost-West, één van de grootste verschillen met de Oosterse traditie genoemd. Aanhangers van Oosterse stromingen hebben hun vrije energie gebruikt om een eenheidservaring met hun omgeving te creëren (S = O). Dit deden ze o.a. door middel van meditatie op het pad van de emotionaliteit. In een diagram ziet dat er als volgt uit. De y-as is de as van vrije energie (ɛ).

Het lijkt er sterk op dat het residu van onze masculiene historie, anno-nu nog steeds impact heeft op het gedrag van talloze mannen. Deze mannen zien vanuit hun vermeende superioriteitsgevoel, een vrouw voornamelijk als (lust)object. Zij zien de vrouw in eerst instantie als vrouw en niet als een volwaardig mens, zijnde hun gelijke. Ronduit abject, zeker als daarbij ook functionele machtsverhoudingen een rol spelen. De ontzuiling, de secularisatie en de politiek (die niet meer in staat lijkt te verbinden), wakkeren een verdergaande individualisering aan. Door middel van narcistische profilering strelen we ons ego, maar we realiseren ons niet dat we daarmee in feite ons ego als object in de markt blijven zetten.

Hoe krijgen we het voor elkaar dat we onze medemens niet langer louter en alleen als object beschouwen? Of belangrijker nog - in het kader van de onthullingen over TVoH - hoe kunnen we ervoor zorgen dat die foute mannen, een vrouw niet langer als lustobject zien, maar als een volwaardig medemens. De feminisering is helaas blijkbaar nog niet voltooid. Veel mannen hebben hierin nog grote stappen te zetten. Wellicht dat de laatste stap in de feminisering, de humanisering van onze soort moet zijn.

Second thought

Naar aanleiding van de vele reacties op mijn blog ‘Lustobject?’ nog een korte aanvullende beschouwing. Iemand wierp de vraag op wat er mis mee is om een ander te zien als lustobject, zolang het niet leidt tot grensoverschrijdend gedrag. Tja, los van het feit dat je daarmee primair de ander tekort doet, is er weinig van te vinden. Er gaat weinig verheffends vanuit, maar soit. We hebben inderdaad allemaal weleens gedachtenspinsels, die het daglicht niet kunnen velen. Beschaving, sociale controle en decorumbesef weerhouden ons ervan om gehoor te geven aan deze obscene gedachten. En ja, gelukkig bestaat er geen gedachtenpolitie.

Iemand anders vroeg zich af waarom de mens in staat is tot seksueel grensoverschrijdend gedrag. Om die vraag te kunnen beantwoorden, moeten we waarschijnlijk te rade gaan bij de driftentheorie van Sigmund Freud. Voor het bestek van dit blog gaat dat nu even te ver, maar het is absoluut een boeiende vraag.

Volgens sommigen onderbelicht ik de rol van macht bij grensoverschrijdend gedrag. Iemand suggereerde dat door de hiërarchie bij het perverse gedrag, de pleger de notie zou hebben er wel mee weg te kunnen komen. Dat zou heel goed kunnen. Ik denk in ieder geval dat de machtspositie een drempelverlagende omstandigheid is, maar dat het in wezen gaat om een verwrongen mensbeeld. Men is respectloos naar de vrouw, omdat de vrouw in kwestie niet als integraal mens wordt bejegend.

De kern van mijn betoog is een omgangsvorm op basis van - zoals iemand dat noemde - evenwaardigheid (mooi woord). Alles is met alles verbonden en dankt zijn bestaan aan het universele bewustzijn (de TAO). Dat dwingt respect en bewondering af voor alles wat is. De ander (maar ook alles wat is) is niet afgescheiden van jou, omdat alles voortkomt uit dezelfde bron: het universele bewustzijn. Dat is mijn visie op het leven (en gelukkig ook die van vele anderen).

Leren omgaan met seksuele driften. Oké eens. Maar niemand wil toch louter als object gezien worden. We zijn niet ons lichaam, we zijn individuen met gevoelens, gedachten, kwaliteiten, verlangens etc. We zijn mensen. Jarenlang vecht het feminisme tegen deze objectificatie en ik begrijp dat volledig.