Gedurende de decennia waarin de secularisatie in Nederland een grote vlucht nam, ben ik opgegroeid in een gezin dat nog lange tijd waarde hechtte aan katholieke tradities. De twee belangrijkste waren het bidden voor het eten en het wekelijkse kerkbezoek. Pas toen ik eind jaren zeventig ging studeren, raakten zowel voor mij als voor mijn ouders deze gewoontes min of meer in het slop. Ons gezin was daarin niet uniek. Maar ondanks deze maatschappelijke trend bleef de behoefte aan spirituele of morele richting in de samenleving bestaan. Met het verlies van religie als dominante kracht, zochten mensen nieuwe manieren om zin en richting aan hun leven te geven. Deze zoektocht uitte zich in de groei van seculiere bewegingen, filosofieën en spirituele praktijken zoals mindfulness, meditatie en oosterse levenswijzen. Het verlangen naar antwoorden op existentiële vragen en een moreel kompas bleef onveranderd, zelfs in een wereld waarin traditionele geloofssystemen minder invloedrijk werden.
Het humanisme bood een van de belangrijkste seculiere alternatieven. Humanisten benadrukken dat het leven hier en nu centraal staat. Dat was tevens een gedachte die in één van hun campagnes werd verwoord: Gelooft u ook meer in het leven vóór de dood? Dit bood een optimistisch perspectief waarin het streven naar geluk en welzijn in dit leven centraal stond, in plaats van een focus op een hiernamaals. Humanisme is gegrond op kernwaarden zoals autonomie, gelijkheid, vrijheid en solidariteit. De beweging vindt zijn oorsprong in het denken van grondleggers zoals Erasmus (~1478-1536), die de menselijke rede en de kracht van educatie benadrukte. Daarnaast schreef Pico della Mirandola (1463-1494) over de unieke vrijheid van de mens om zijn eigen lot te vormen. In plaats van dogma’s biedt het humanisme een ethisch raamwerk dat gebaseerd is op kritisch denken, wetenschap en medemenselijkheid. Het moedigt mensen aan om verantwoordelijkheid te nemen voor hun keuzes, en om rechtvaardigheid en welzijn voor zichzelf en anderen te bevorderen. Hoewel de humanistische liefde in essentie rationeel en bewust is, streeft zij in relaties absoluut waarden na zoals empathie, respect en verantwoordelijkheid. Zo draagt zij wereldwijd sterk bij aan solidariteit en universele verbondenheid. Door deze praktische en positieve levensbenadering bood het humanisme een aantrekkelijk alternatief voor traditionele religies tijdens de secularisatie.
In het afgelopen decennium kende ook het stoïcisme een opmerkelijke heropleving als filosofische leidraad voor het moderne leven. Het stoïcisme, ontstaan in het oude Griekenland, werd ontwikkeld door filosofen zoals Zeno, Epictetus, Seneca en later de Romeinse keizer Marcus Aurelius (121-180). Hun gezamenlijke wijsheid vormt de kern van het stoïcisme, dat leert dat innerlijke rust en geluk voortkomen uit het beheersen van onze reacties op externe omstandigheden. Epictetus (50-130) benadrukte dat vrijheid ligt in het onderscheiden van wat we wel en niet kunnen beheersen. Dit wordt kernachtig samengevat in het principe: Verander wat je kunt veranderen, accepteer wat je niet kunt veranderen, en maak een helder onderscheid tussen beide. Seneca (4 v.Chr.-65 n.Chr.) schreef over het belang van matigheid en dankbaarheid in een chaotische wereld. Marcus Aurelius, bekend door zijn Meditaties, moedigde aan om het leven met moed, rechtvaardigheid en wijsheid tegemoet te treden, zelfs in tijden van tegenslag. Deze principes resoneren sterk in de moderne tijd, waarin veel mensen worstelen met stress, onzekerheid en maatschappelijke druk. Stoïcisme biedt praktische technieken, zoals negatieve visualisatie (voorstellen dat je iets niet meer hebt) en rationele reflectie (logisch nadenken over je keuzes), die individuen helpen omgaan met uitdagingen en focus houden op persoonlijke groei. Het stoïcisme spreekt zich niet expliciet uit over liefde, maar benadrukt wel sympathia (verbondenheid) tussen mensen als een natuurlijk gegeven. Liefde wordt opgevat als een rationele betrokkenheid, waarin zorg voor anderen voortkomt uit de natuurlijke orde en niet uit emotionele gehechtheid. Dit gebeurt zonder afhankelijkheid of persoonlijke verlangens, want emoties en gehechtheid zijn ondergeschikt aan rationele principes. Door zijn tijdloze inzichten en toepasbaarheid in het dagelijks leven is het stoïcisme ook een populair alternatief geworden voor religieuze en spirituele richtingen in onze geseculariseerde wereld.
In de Nag Hammadi-geschriften wordt liefde vaak beschreven als een kracht die ons verbindt met de goddelijke bron, voorbij de beperkingen van de materiële wereld. Deze teksten bieden een inspirerende kijk op liefde als een intuïtieve en spirituele kracht die ons in staat stelt om de illusies van het alledaagse te overstijgen. Door liefde en intuïtie te zien als instrumenten voor spirituele groei, nodigen deze oude geschriften ons uit om onze ware essentie te ontdekken en ons te verbinden met het grotere geheel.
Waar humanisme en stoïcisme zich richten op de menselijke dimensie, opent het universele bewustzijn een breder perspectief dat onze oorsprong en verbondenheid benadrukt. De secularisatie en nadruk op autonomie dreigen onze verbinding met de oorsprong te verbreken, waardoor we ons minder bewust zijn van de universele samenhang. Mijns inziens is alles in essentie universeel bewustzijn, en binnen dat bewustzijn ontstaan sublimaties, zoals de mens. Dit is vergelijkbaar met de golven die zich vormen op de oppervlakte van een oceaan. Om een completer beeld te krijgen van het universele bewustzijn, raad ik je aan om ook mijn blog met deze titel te lezen. Humanisme en het stoïcisme richten zich sterk op de waarde die de mens toekent aan de golven - de zichtbare verschijnselen van het leven - maar lijken de oceaan, de allesomvattende grondslag, buiten beschouwing te laten. Het menselijke brein transformeert dit universele bewustzijn tot een uniek persoonlijk bewustzijn. Dit persoonlijke bewustzijn biedt een individueel perspectief op de wereld en zou daardoor de verbinding met het grotere geheel kunnen vergeten. De verbondenheid met het universele bewustzijn, de oorsprong en basis van al het bestaan, speelt echter een cruciale rol in onze zoektocht naar betekenis. Het onthult ons namelijk niet alleen wie we zijn, maar ook waar we deel van uitmaken.
Intuïtie speelt daarbij een sleutelrol. Waar rationaliteit ons helpt door middel van logica en analyse kennis te vergaren, biedt intuïtie een directe toegang tot inzichten die vaak onverklaarbaar lijken. Een bekend voorbeeld hiervan is de intuïtie van een kunstenaar of wetenschapper, zoals Albert Einstein (1879-1955), die intuïtie beschreef als een essentieel element in zijn ontdekkingen: De intuïtieve geest is een heilig geschenk, en de rationele geest een trouwe dienaar. Intuïtie fungeert als een brug naar het onzichtbare en universele, waardoor we patronen en verbanden kunnen voelen die ons verstand nog niet begrijpt. Het onderscheidt zich van rationaliteit door zijn snelheid, holistische aard en gevoelsmatige karakter, wat het bijzonder geschikt maakt voor het ervaren van diepere verbondenheid met het geheel.
Maar het is in de liefde dat intuïtie haar hoogste vorm bereikt. Deze woordeloze verbondenheid maakt ons direct bewust van het universele bewustzijn. Een concreet voorbeeld hiervan is de onmiddellijke verbondenheid die een ouder voelt voor een kind. Deze liefde kan zich uiten zonder gebruik te maken van woorden, zonder voorwaarden, en zonder dat het kind iets hoeft te ‘doen’ om het te verdienen. Het is een diep instinctief gevoel van zorg en bescherming, geworteld in een innerlijk weten. Het is het diepste besef dat we niet alleen zijn, maar deel uitmaken van een groter geheel. Waar intuïtie ons patronen laat voelen, laat liefde ons de essentie ervan ervaren: de allesomvattende verbondenheid van alles met alles. Deze intuïtieve liefde overstijgt de beperkingen van taal en begrip, en opent een deur naar een dimensie voorbij het bereik van het verstand. In deze liefde verliezen we ons gevoel van afgescheidenheid en ervaren we eenwording met de oceaan waaruit we voortkomen. Ze is een spontane expressie van het universele bewustzijn, waarin innerlijk weten de essentie van de ander herkent en omarmt, vrij van oordeel of ego. Deze liefde herinnert ons eraan dat we, zelfs in een wereld die bewijs en ratio verheerlijkt, deel zijn van een groter geheel. Intuïtieve liefde is de onuitsprekelijke essentie van ons bestaan en van het universum.
Comments