Go with the Flow

De mensheid heeft voor zover ik weet geen helden voortgebracht, die juist door hun non-interventie beroemd zijn geworden. Ieder mens wil van nature graag een steen verleggen in een rivier op aarde, om zo zijn invloed op het verloop van het leven gestalte te geven. Daarmee geef je betekenis aan jouw leven, is het idee. Je schrijft geschiedenis. Maar wat als de keuze om niet te handelen een betere optie is. Het niet-ingrijpen markeert geen heldendaad, sterker nog: het getuigt eerder van een gebrek aan daadkracht. In onze samenleving is dat geen toonbeeld van doortastendheid. Dat heeft alles te maken met onze illusie dat het leven maakbaar is. Een arrogantie en valkuil die zijn weerga niet kent.

Binnen het taoïsme wordt het vinden van de juiste weg, mogelijk gemaakt door de deugd te cultiveren die ‘wu wei’ wordt genoemd. Vrij vertaald: handelen door niet te handelen, met andere woorden: handel niet tegen de aard der dingen. Wu wei wordt in het taoïsme vaak vergeleken met water en de wijze waarop water zich gedraagt. Zo is in de volledige geschriften van Zhuang Zi een verhaal te lezen over Confucius die een gigantische waterval bezocht. Het water ging daar zo te keer dat geen vis er in zwemmen kon. Het verbaasde Confucius dan ook een man in het kolkende water te zien. Even dacht hij zelfs dat de man een einde aan zijn leven wilde maken, maar iets verderop stapte de man gewoon weer op de oever. Confucius vroeg hem of hij een bepaalde Tao had, maar de man antwoordde dat hij opgroeide met het water en dat het zijn natuur was geworden. Met de draaikolk gaat hij naar beneden en met de tegenstroom komt hij weer boven. Hij zei: “Ik volg de weg van het water en er is niets dat ik zelf doe. Zo kan ik erin verblijven.” Wu wei.

Handelen door niet te handelen, doet me sterk denken aan het tegenwoordig te pas en te onpas gebruikte adagium ‘go with the flow’. Het is een aanbeveling van een levenshouding waarbij je je mee laat voeren met hetgeen zich aandient. Je niet verzetten tegen de omstandigheden, het is namelijk goed zoals het is. Het is wat het is. Het gaat zoals het gaat. Het is de kunst om alles te laten gebeuren, zonder de gebeurtenissen naar je hand te zetten. Dat vergt een attitude van overgave en vertrouwen, een toestand waartegen we ons in de regel verzetten. In onze cultuur is het namelijk gemeengoed geworden te denken dat we persoonlijk verantwoordelijk zijn voor ons succes of ons falen. We bepalen ons eigen lot. Het leven is maakbaar. Dus wat nou ‘go with the flow’? Soms geraken we geheel toevallig in zo’n staat van zijn. Dat zijn de situaties wanneer we ergens helemaal in opgaan, zodat we ons zelfs niet bewust zijn van het verstrijken van de tijd. Hoe mooi is dat. Sommigen zeggen ook wel dat het geluk te vinden is (voor)bij de grenzen van je comfortzone. In feite komt dat op hetzelfde neer, want binnen je comfortzone ervaar je het leven als maakbaar en voorspelbaar en daarbuiten kun je het beste meebewegen op hetgeen zich aandient (uiteraard zonder jezelf te verloochenen). Je krijgt te maken met situaties die minder controleerbaar zijn, maar die je met jouw normen & waarden prima kunt beleven.

In de medische wereld blijkt ingrijpen niet altijd de juiste keuze te zijn. Maar van een arts verwachten we nou eenmaal dat hij/zij met een adequaat behandelingsplan komt om onze kwaal te genezen. Een arts zonder actieplan, daar hebben we niet zoveel aan. Maar wat blijkt het geval, ons lichaam heeft een zelfregulerend vermogen. In jargon wordt dat homeostase genoemd. Mooi dat ons lichaam zo werkt, maar hoe vaak durven we daar op te vertrouwen? Doordat we altijd een ingreep van de geconsulteerde arts verwachten, is het middel soms erger dan de kwaal. In jargon wordt dat iatrogenese genoemd: ziek worden door medisch ingrijpen.

Ruim 45 jaar geleden wees de Duitse filosoof en theoloog Ivan Illich, in zijn boek ‘Medical Nemesis’, op de keerzijde van de gezondheidszorg. In veel gevallen is een medische interventie namelijk ook een bedreiging voor de gezondheid, zo stelde hij. De medicalisering van ons persoonlijke en maatschappelijke leven noemde hij sociale iatrogenese. Terwijl we niet ziek zijn, worden ons toch allerlei medicijnen voorgeschreven om eventuele risico’s te vermijden. Te denken valt aan bloeddruk- en cholesterolverlagers, slaapmiddelen en antidepressiva. Maar het is ook algemeen bekend dat sommige van deze medicijnen vervelende bijwerkingen kunnen hebben, zoals verslaving, emotionele afvlakking, agressie, verminderd libido, et cetera. Ruim één miljoen Nederlanders slikt inmiddels een antidepressivum en dat aantal groeit nog steeds.

De Griekse vader van de geneeskunde Hippocrates hanteerde al als vuistregel om bij twijfel niet in te grijpen. ‘Baat het niet, dan schaadt het niet’ geldt namelijk niet voor de meeste medische ingrepen.

Nassim Nicholas Taleb trekt het probleem van iatrogenese breder en beschrijft in zijn boek ‘Antifragiliteit’ veel voorbeelden buiten de medische wereld. Lees ook mijn blog Butterfly Effect. De centrale vraag is: Welke ingrepen zijn gepast om een bepaalde uitzonderlijke situatie te bestrijden, zodanig dat de interventie niet meer ellende veroorzaakt dan de uitzonderlijke situatie zelf? Met andere woorden: het middel mag niet erger zijn dan de kwaal.